Ka Templ U Blei Bad Ka Jingsneng Halor Ka Rukom Bam

U apostol Ioannis u ong, “Ko hep baieit, nga duwai ba ha kiei kiei baroh men roi bad ba men khiah khran, kat kumba ka roi ka mynsiem jong me.” (3 Ioannis 2). Ka koit ka khiah ka long kawei na ki jingkyrkhu kyrpang kaba U Blei u thrang ban theh shlei ha ki briew baroh. Ka long kaei kaei kaba baroh ki briew ki thrang ban ïoh ïa ka, naba ki sngewthuh ba khlem ka jingkoit jingkhiah kim lah ban leh kmen janai, hynrei khyndiat kiba shem ïa ka, Balei? Nalor ki jingpang ba ïohpateng, ki don bun bha ki daw- kum ka jingduna bam, jingduna ha ka jingkilan met, ka jingkyrni ha ki jingbam pynbuaid, ki kam awria bad kiwei kiwei de. Hynrei lada kyllum lang ïa ki daw baroh ka long namar ka jingmih bad jingroi jong ka pop. Bun ki briew mynta ki pang ym namar ba ka dei ka jingpynshitom ne ka khlam ba la phah U Blei, lymne ba don kata ka ïa bakynsha ha kaba baroh baroh ki ïa pang khlem daw, oh, em em, ka dei namar ka jingmih jong ka pop, namar ba ki mon hi bad ki jied hi ban pynkheiñ ïa ki hukum U Blei katkum ka jingkwah brai jong ki hi. Kane ka dei ka aiñ tynrai, “namar ïa kaei kaei ruh ba u briew u bet, ïa kata hi un ïoh ot noh.” (Galatia 6:7).

Bun ki briew ki sumar ïa lade da kaba leit sha u doktor ha ka por ba pang ba shitom, hynrei ynda ki la jem ki bam ki dih biang katba ki mon, bad ynda ki la pang biang ki leit biang sha u doktor, bad kumta shi kumta haduh ba kin da ïap. Ki thrang ban ïoh khiah hynrei ban iehnoh ia ki jingmlien basniew kiba thaw jingpang kim kwah. Hynrei haba ngi phai sha ka Baibl ka hikai ïa ngi kumno ban ïoh pat ïa ka jingkoit jingkhiah kaba shisha lyngba ka jingkohnguh ïa U Blei, bad kumno ban sumar da lade ïa lade, namar dei ïa ngi shimet shimet ba U Blei u kwah ban pyndonburom ïa U ha ka met bad ka mynsiem jong ngi, ym dei ba uwei pat un sumar na ka bynta jong ngi.

Ka longrynieng jong ngi - ka mynsiem bad ka met

Ha ka longrynïeng jong u briew ngi tip ba ka kynthup ïa ka met bad ka mynsiem. (Mathaios 10:28; Job 32:8). Ka mynsiem ka long ka pdeng jong ka longrynieng bad ka jingim jong ngi, ka met pat ka long shibynta bad ka longrynieng jong ngi ha kaba ka mynsiem ka shong sah, baroh ar –ka met bad ka mynsiem– ki long ki jingai jong U Blei, bad U Blei uba thaw ïa ngi u kwah ïa ngi ban long “ki sordar babha” ban sumar ïa ki. (1 Petros 4:10). U apostol Paul u thoh, “Namar la thied noh ïa phi da ka dor bah: te namar kata to pyndonburom ïa U Blei ha ka met, bad ha ka mynsiem jong phi, kiba long ki jong U Blei.” (1 Korinth 6:20).

Baroh ar, ka met bad ka mynsiem jong ngi ki la shah ktah jur da ka jingpang bad ka jingtim kum ka jingmih na ka jinghap noh jong U Adam. Baroh ngi sakhi ïa kata hynrei khyndiat kiba tip ïa ka jingieit bah U Blei ba U mon ban pynkhiah pat ïa ngi lyngba U Khrist. Bad U Blei uba stad u la thawdur ba ha ka jingpynim ka mynsiem kan long kaba nyngkong bad ka met kan wan hadien. Ka mynsiem jong ngi ka lah ban long kaba thymmai, kaba khuid, kaba hok, kaba long shitylli bad U Blei ha ka khyllipmat ba ngi pdiang ïa U Khrist ha ka dohnud (Ephesos 3:17; 2 Korinth 5:17), katba ka met jong ngi pat kan sa nang throiñ bad noh arsut katba dang mih ki sngi haduh ba kan da leit phai pat sha ka khyndew (Jenesis 3:19), lehse ha kawei ka sngi ki nongshun kin sa pynjot noh ïa ka met jong ngi hynrei ïa ka mynsiem ba la pynim pat “la buhrieh lem bad U Khrist ha U Blei” ïa kaba U Khrist un sa ai pat ha ngi ynda haba un wan ban kyrsiew ïa ngi na kaba ïohthiah. (Mathaios 10:28; Kolosai 3:3). Lada ngi don ïa U Khun U Blei ha ka dohnud, ngi dei ban sngewskhem ïa ka jingim bymjukut wat ha kane ka khyllipmat ba ngi phong ïa kane ka met bapyut bad ba ïap. (1 Ioannis 5:12). U Blei u sngewbha ban “pynpaw ïa kata ka jingim jong U Jisu ruh ha ka doh kaba ïap jong ngi” ha kane ka jingim kaba mynta (2 Korinth 4:11). Te ynda haba U Khrist un wan pat ha ka burom jong U un sa pynkylla dur ïa kane ka met ba-pyut bad ba-ïap jong ngi ha kaba shikhyllipmat (1 Korinth 15:52,53).

Hynrei mynta katba kane ka mynsiem jong ngi ka dang shong sah ha kane ka met ba-ïap, kane ka met ka dang long hi shibynta bad ka longrynieng jong ngi, namarkata ngi don ka jingkitkhlieh ban sumar khuid ïa ka. Kumba ngi la pule ha 3 Ioannis 2, ba nalor kiei kiei kiba U Blei u kwah ïa ngi ha kane ka jingim kaba mynta, U kham kwah ïa ngi ba ngin long kiba koit ba khiah ha ka met ka phad kumba ka roi bad khiah ha ka mynsiem.

Ka jingïadei jong ka met bad ka mynsiem

“Namar kumba ka met khlem ka mynsiem ka long kaba ïap, kumta ruh kata ka jingngeit khlem kita ki jingleh ka long kaba ïap keiñ.” (Jakob 2:26). Haba kren shaphang ka mynsiem- ngi sngewthuh ba ka kynthup ïa ka jingmut jingpyrkhat bad ka jinglong jingman u briew. Kine baroh artylli (ka met bad ka mynsiem) ki don ka jingïadei kawei-ïa-kawei pat. U Blei u la thawdur ba ka aiñ tynrai kan ïaid kumta. Kim trei kam la ka jong hi. Kum ka nuksa, lada phi pang ba ïongkhlieh bad phi kynton pat sa ïa ka jingkhuslai bad jingsheptieng, ka jingpang jong phi ka nang jur nang jur pynban. Lada kawei ka pang ka ktah lang ïa kiwei ki bynta jong u briew. Te lada ngi pyndonkam bakla ïa ka met jong ngi kan don jingktah ïa ka jingmut jingpyrkhat bad ïa ka jinglong jingman jong ngi, bad kin ym long shuh kumba U Blei u la thmu ïa ki ba kin long. Kine ki jingthoh bakhuid harum ki pyni kumno ki dkhot met bad ka mynsiem jong ngi ki ïadei lane ki ktah kawei ïa kawei pat:

“Namarkata to sumar ïa lade, ïoh kumno kumno ba ki dohnud jong phi kin sngew khia da kaba bam lalot.” (Loukas 21:34).

“Ka dohnud kaba kmen ka long ka dawai kaba bha: hynrei ka mynsiem kaba lwet ka pyntyrkhong ïa ki shyieng.” (Proberb 17:22).

“Ka dohnud kaba khiah ka long ka jingim ïa ka doh; hynrei ka jingbishni ka pynpyut ïa ki shyieng.” (Proberb 14:30).

Ka met-ka templ U Blei

“Uta U Blei kein uba thaw ia ka pyrthei, bad ia kiei kiei baroh kiba don ha ka, uba haba u long U Trai ka bneng bad ka khyndew, um shong ha ki iing blei ba la thaw da ki kti.” (Ki Kam 17:24). Te haei pat ka jaka shong jong U Blei hangne ha pyrthei mynta? Ka Baibl ka iathuh ia ngi, “Hato phim tip ba kata ka met jong phi ka long ka iingshong U Mynsiem Bakhuid uba hapoh jong phi ïa uba phi la ïoh na U Blei, bad ba phim long la ki jong hi? Namar la thied noh ïa phi da ka dor bah; te namar kata to pyndonburom ïa U Blei ha ka met bad ha ka mynsiem jong phi, kiba long ki jong U Blei.” (1 Korinth 6:19,20).

Katto katne ki sngew ba ki don ïa ka hok ba kin leh katba ki mon ïa la ka jong ka jingim. Hynrei ka jingshisha ka long, ba ngim long la ki jong hi, hynrei ki jong U Blei, ka daw ba nyngkong ka long namar ba ïa ngi la thaw da U Blei, bad kaba ar ïa ngi la siewspah. Ka met jong ngi ka long ka templ ne ka iingshong jong U Mynsiem bakhuid. Bad uei une U Mynsiem Bakhuid? U dei hi U Mynsiem jong U Blei U Kpa bad jong U Khrist (Rom 8:9, Ioannis 14:23) ym dei da uwei pat u longblei ne u kynjablei nalor jong ki. Haba ngi pyrkhat ba ka met jong ngi ka long kaba kyntang bad kaba khuid, hato kane kam buh ïa ngi ha ka jingkit khlieh ba ngi dei ban sumar ïa la ki jong ki met?

U apostol u ong, “Te lada uno uno ruh u pynjot ïa kata ka iingshong U Blei, ïa uta kein U Blei un sa pynjot; namar kata ka iingshong U Blei ka long kaba khuid, kaba long ma phi kein.” (1 Korinth 3:17). Ka met bad ka mynsiem batngit jong ngi ka kylla long kaba khuid ne kaba kyntang namar la pynkhuid bad pynkyntang ïa ngi “da ka jingsait ka jingkha arsien, bad ka jingpynthymmai U Mynsiem Bakhuid, ïa uba u la theh noh kyrhai ha ngi, da U Jisu Khrist U Nongpynim jong ngi.” (Titos 3:5,6). Namarkata U Blei u sngewbha ban shong ha kata ka jaka kaba U Khun jong U hi u la sait khuid da ka snam lajong. Phi iohi haduh katno U Blei u ieit ia phi, U kwah ban shongsah hapoh jong phi. Ko ki paralok baieit, yn ym don jingpynksan ïa kito kibym kheiñ snep ïa ka jingieit bah U Blei, hynrei kiba la sngewbha ha ka jingkwah brai jong ka doh. La ïathuh ha ngi ba U Blei un sa pynjot ïa uta uba pynjot ne pyntngit ïa ka templ bakhuid. Bad buh jingkynmaw- Ka Baibl kam shym la ong ba U Blei un pynjot ïa ‘uta u bym pynkhuid ïa ka templ U Blei’ hynrei ïa uta uba pynjot ‘ïa kata kaba la khuid lypa’.

Da kumno ngi pynjot ne pyntngit ïa ka met? Ngi pynjot ïa ka lyngba ka jingleh awria, ka jingjaipdeh bad da kiwei kiwei jingmlien basniew kiba pyrshah ïa ka koit ka khiah. Ka don sa kawei pat ka rukom pyntngit jong u briew kaba ngi kwah ban ktah mynta – ka bam ka dih. Shaphang u Daniel la thoh kumne, “Hynrei U Daniel u la thmu ha la ka dohnud ba un ym pyntngit ïa lade da ka jingbam syiem, lymne da ka waiñ ba u dih: namarkata u la kyrpad ïa u rangbah ki ïunok ba um dei ban pyntngit ïa lade.” (Daniel 1:8). Shaphang ki jingbam bymkhuid, pule Lebitikos 11, ka waiñ ba la khleh, pule Proberb 23:29-32. Hato ngi la ju pyntngit ïa lade da ki jingbam bymkhuid, ki jingbam ne ki jingdih ba pynbuaid bad ki bym long kpu? Lada phi la pyntngit ïa lade, U Blei u kwah ïa phi ban kylla-kaba-mut, ban nym ktah shuh ïa kabym khuid.

Phi kylli, “Da kumno ngan iehnoh?” Ka dei ha kajuh ka rukom kumba phi la iehnoh ïa kiwei ki pop, bad ka dei da kajuh ka jingngeit bad ka bor kaba U Khrist u la aiei ha phi mynba phi la ngeit nyngkong ha U, ka long ïa phi tang ban shu ïaisah ha U Khrist kumba U la ong, “To ïaineh ha nga, bad ma nga ha phi.” (Ioannis 15:4). Ka Baibl ka ong, “Uta uba ong ba u ïaisah ha u, u la dei ban ïaid hi kumta kat kumba u la ïaid ma u.” (1 Ioannis 2:6; peit ruh ha Kolossai 2:6; Galatia 5:25). Ym tang ba ngin ïaisah ha U Khrist da ka jingngeit, hynrei ngi dei ban ïaid ruh da ka jingngeit. Pynshisha ïa ka jingngeit jong phi, da kaba leh ïa ka mon U Blei. U Jisu haba u ïaid ha ka duriaw, um shym la kwah ïa u Petros tang ban shu peit sha U hynrei ban ïaid sha kaba U la don. Ka jingngeit kaba im ka dei ka jingngeit kaba treikam.

Hato ka don ka daw, lada U Blei u khang ïa ngi ïa kaei kaei ba ngin leh? La thoh ba, “Ïa kaei kaei ka jingbha Un ym khang na kita kiba ïaid beit.” (Salm 84:11). Kata kamut, lada U Blei u khang na ngi ban leh ïa kaei kaei, ka dei namar ba ka long kaba sniew. Hangne ka dawa ïa ka jingngeit ba ngi shaniah ha ka jingbthah bad jingsneng jong U Blei halor ka rukom bam rukom dih. Hato phi shaniah ha U Kpa uba ha bneng ba un bsa un sumar ïa phi palat ban ïa ka jinglah ki kmie ki kpa bakynja-pyrthei? U Jisu u iathuh ha ngi ïa ka jinglong Kpa jong U Blei ha kine ki ktien ba sngewtynnad, “Te lada u khun un pan kpu na uno uno ruh na phi uba long u kpa, hato un ai noh da u maw ha u? lane ïa ka dohkha, bad ha kaba dei da ka dohkha un ai noh da u bsein ha u? ne lada un pan ïa ka pylleng, hato un ai noh da ka niang lartham ha u? Namar kata, lada phi, kiba long bymman, phi tip ïa kaban ai ïa ki jingai babha ha ki khun jong phi, kaba katno tam ba U Kpa jong phi uba ha bneng un ai ïa U Mynsiem Bakhuid ha kita kiba pan na U?” (Loukas 11:11-13).

Kumno pat ngi dei ban sumar ïa ka templ U Blei, ka met jong ngi? Ngi la pule ba u apostol Paul u ong, “to pyndonburom ïa U Blei ha ka met bad ha ka mynsiem jong phi, kiba long ki jong U Blei.” (1 Korinth 6:20). Te ha kano ka rukom ngi dei ban pyndonburom ïa U Blei ha ka met bad ha ka mynsiem? U Paul hi u ong, “Namar kata lada phi bam ne lada phi dih, ne lada phi leh eiei ruh, to leh phi ïa kiei kiei baroh ïa kaban pyndon burom ïa U Blei.” (1 Korinth 10:31). Ka long da kaba leh ïa kiei kiei baroh katba kum ka mon U Blei. Kata ka kynthup ba ngi dei ban bam tang ïa ki jingbam kiba bha kiba u la shah ïa ngi ban bam, ym ïa kibym khuid kiba U la khang. Ngim lah ban pyndonburom ïa U Blei lada ngi ïaid pyrshah ïa ka mon jong U.

Ki jingbam kiba bha tam

“Bam ïa kata kaba bha.” (Isaiah 55:2). La thoh ruh ba, “ka jingim jong ka doh ka don ha kata ka snam.” (Lebitikos 17:11). Namarkata ha ka met jong u briew ka snam ka long kaba kongsan tam. Bad dei ma ka kaba tei ïa ki dkhot met jong ngi baroh. Ka stad saïan ruh ka shem ba:

• Ka koit ka khiah ka shong ha ka jingbha jong ka snam.

• Ki dei ki jingbam kiba pynlong ïa ka snam.

• Ka jingbha jong ka snam ka shong ha ki jingbam ba ngi jied.

Namarkata ka koit ka khiah ka shong ha ki jingbam ba ngi jied. Ka jingkhan adkar bad ka jingkilan met ki wan hadien ha ka jingkoit jingkhiah. Te ka jingkylli mynta ka long, hato ngi lah ban tip kiba kumno ki long ki jingbam kiba bha tam na ka bynta jong ngi? Ban tip ïa ki jingbam kiba bha tam na ka bynta jong ngi ngi dei ban tip kiei ki jingbam kiba nyngkong eh kiba U Blei u ai ha ki briew.

“U Blei u la ong ruh, ha khmih, nga la aï ha phi, ban long ka jingbam, ïa u jhur baroh uba pynmih symbai, uba don halor ka khmat ka khyndew baroh, bad ïa u dieng baroh, uba don halade u soh jong u dieng uba pynmih symbai. Bad ha u kynja mrad baroh….nga la ai ïa U JHUR BAJYRNGAM BAROH ban long jingbam, bad kumta ka la long." (Jenesis 1:29-30).

Ki jingbam kiba nyngkong eh (original diet) kiba U Blei u ai ïa ki briew ha Kper Eden ki long "U JHUR BAJYRNGAM BAROH" kaba kynthup ïa: 1)U jhur uba pynmih symbai, bad 2)U soh. U jhur uba pynmih symbai- ka kynthup ïa ki nuts, ki symboh (graiñs), bad ki symbai (seeds).

• Ki nuts- kum ki cashew nuts, almonds, coconuts bad kiwei kiwei.

• Ki symboh- kum u khaw, u kew, u riewhadem bad kiwei kiwei.

• Ki symbai- kum ki sunflower seeds, ki kynja toh ne ki shana bad kiwei kiwei.

Ïa kine U Blei u la ai ba kin bam bad ki soh ha kper Eden. Bad hadien ba u briew u la shah beh noh na kper Eden, U Blei u la kynthup sa ïa u jhur ka lyngkha (vegetables) ha ka jingbam jong u. U Blei u la ong ha u Adam, “Kan pynmih shylluit ruh ïa ki shiah bad ïa ki shiah keng ïa me; bad men bam ïa u jhur ka lyngkha.” (Jenesis 3:18). Wat hadien jong ka pop ruh ka jingbam jong u briew ka dang dei hi tang da ki jingthung suda, ka jingbam doh hi kam dei ka jingbam u briew kumba U Blei u la thmu naduh kaba mynnyngkong. Ïa ka doh hi la kynthup ha ka jingbam jong u briew tang naduh ka jingshlei um ha kaba ki jingthung jong ka khyndew baroh la pynjulor. (Pule Jenesis 9:3-4). Ka jingbam jhur ka la ju long barabor ka jingbam kaba kham bha ban ïa ka jingbam doh. Namarkata pyrshang ban pynduna ïa ka doh ha ka miej bam jong phi bad lada phi sngewbha phi lah iehnoh shisyndon ïa ka. U Blei un phah ka jingaiei ha phi ko para.

Sa shisien, ki jingbam kiba nyngkong eh (original diet) kiba U Blei u la ai ha ki briew ki long: 1)U jhur uba pynmih symbai, 2)U soh, bad 3) U jhur ka lyngkha. Kine keiñ ki long ki jingbam kiba bha tam na ka bynta jong ngi. U Daniel u sngewthuh ïa kane, namarkata u la ong ha u Melsar, “To Tynjuh ïa la ki shakri, nga kyrpad ïa me, shiphew sngi: bad to kin ai ri ïa ngi ban bam, bad ka um ban dih.” (Daniel 1:12). [ri(pulses) - ki kynja-ri ne ki kynja-toh] Kane ka jingai jong U Blei kaba u la ai ha kaba mynnyngkong ka long ka jingkyrkhu kaba khiah kran haduh katta katta ba ki briew kiba im hashwa ka jingshlei um ki la lah ban im ka jingim kaba jlan haduh ki khyndai spah, ki phra spah bad ki hynniew spah snem (pule Jenesis 5).

Ki jingsneng halor ka rukom bam:

▪ Bam biang por bad wat bam ïa ka snam lane ka khleiñ jong ki mrad.

“Bam ha ki por ba dei biang.” (Eklesiastis 10:17). “Ka khleiñ lymne ïa ka snam wat bam satia.” (Lebitikos 3:17).

▪ Wat bam lalot ne leh kangar

“Bad buh ka tari ha ka ryndang, lada me long u briew uba shait lalot”. (Proberb 23:2). “Namarkata to sumar ïa lade, ïoh kumno kumno ba ki dohnud jong phi kin sngew khia da kaba bam lalot.” (Loukas 21:34).

La thoh ba ha kine ki sngi kiba khadduh ki briew kin sa ñiew ïa ka bam ka dih bakynja-doh kum kaba kongsan eh ha ka jingim jong ki palat ban ïa ka bam ka dih bakynja-mynsiem – ka jingpule bad jingkohnguh ïa ka ktien U Blei. Shuwa ba yn wan U Khrist, ka jinglong ki briew kan sa long, “kumba ka la long ha ki sngi U Lot” ha kaba “ki la ïabam, ki la ïadih.” (Loukas 17:28). U Blei u kwah ïa ngi ban shim khia ïa ka mynsiem kumjuh kumba ngi shim khia ïa ka met. Naba la thoh, “Ym tang da u kpu hi ba un im u briew, hynrei da ki ktien baroh ba mih noh na ka shyntur U Blei.” (Mathaios 4:4).

▪ Pynlong ïa ka por bam ka jingkmen jong phi.

“Bad ba u briew baroh ruh un bam bad un dih, bad ban pynsngewbha (enjoy) ïa lade ha ka jingtrei jong u baroh, ka long ka jingai U Blei.” (Eklesiastis 3:13).

Balei U Blei u ai ïa ki hukum jong ka jingkoit jingkhiah? “Bad U Trai u la hukum ïa ngi ban rakhe ïa kine ki aiñ baroh,… na ka bynta ka jingbha ïa ngi ha la ka sngi, khnang ba un ri pynim ïa ngi.” (Deuteronomi 6:24) U Blei u tip ïa kaei kaba bha na ka bynta jong ngi, namarkata U ai ïa ki jingsneng ban long kum ki jingker ne jingda ïa ngi na ki jingpang.

Buh ïa ka jingshaniah jong phi ha U Blei bad kiei kiei baroh kin sa long bha bad phi. U Blei u ong, “To shah shkor ïa ki ktien jong nga...namar ki long ka jingim ïa kita kiba shem ïa ki, bad ka jingkhiah ïa ka doh jong ki baroh.” (Proberb 4:20-22). “Naba ngan ai pat ka jingkoit jingkhiah ha me, bad ngan pynkhiah ïa me na ki jingmong jong me, ong U Trai.” (Jeremaiah 30:17).

To pyndonburom ia U Blei namarkata ha ka met bad ka mynsiem jong phi khnang ba ki briew jong ka pyrthei haba kin peit ia phi ki Khristan kin ïohi ia U Khrist kum u nonghikai bastad tam uba lah ban shaniah ban hikai ia ki shaphang ka hukum bakynja mynsiem ban pynjem ia ka jingpang mynsiem, ban ai ha ki ia U Mynsiem jong U ban pynkhiah ia ki, kaba ngi ju tip salonsar kum ka jingkha pat na U Mynsiem.

Ha kaba wai noh, ko ki nongpule baieit, ngi kwah ban pynphai ïa ki khmat jong phi tang sha U Khrist. Ka Baibl la ka kren ha ngi shaphang ka jingkoit jingkhiah, ka kren ha ngi shaphang U Nongpynim. U Jisu hi u ong, “Phi ïit bha ia ki jingthoh naba ha ki phi mut ba phi ioh ka jingim bymjukut; kita ruh ki long kiba iaphla ia nga. Pynban phim mon ban wan ha nga, ba phin ioh ka jingim.” (Ioannis 5:39,40). Baroh ki jinghikai ki kdew sha U Jisu. Ki jingiathuhkhana shaphang ki jingpynkhiah U Jisu ruh la buh khnang ban tyrsuh jingngeit ha ngi ban shaniah ha U kum U Nongpynkhiah bajanai jong ka mynsiem bapang jong ngi. Ha U Khrist baroh kin long ba ka kyrkhu. Namarkata ïai peit sha U. Amen.

******